Rembrandt, 1632 (#)
İnsan bedeninin içinin incelenmesi eski çağlardan beri insanların ilgisi çeken bir etkinlik olmuştur. Tıbbi amaçlarla, ölü insan bedeninin (kadavra) parçalanarak (diseksiyon ) açılması dinsel yönden günah olarak nitelendirildiği için bu tür çalışmalar gizli yürütülmüş, dinsel otoriteler tarafindan engellenmeksizin anatomik incelemeler yapılması ancak 16.-17. yüzyıllardan itibaren mümkün olabilmiştir.
Kadavra incelemeleri bir yandan tıbbi bilgilerin ilerlemesine ve tıp eğitimine hizmet ederken diğer yandan da pek çok ressamın ilgisini çekmiş ve anatomi ve diseksiyon konulu eserler vermişlerdir. Anatomi incelemeleri, çizimleri ve resimleriyle bilinen ünlü ressamlar arasında örneğin Floransalı ünlü sanatçı Leonardo da Vinci ön sırlarda yer alır ve o da çalışmalarını dinsel otoritelerden gizli olarak yürütmek zorunda kalmıştır. Hollandalı ressam Rembrandt Harmenszoon van Rijn‘in bir resmi olan Dr. Tulp’un Anatomi Dersi isimli yapıt, anatomi / diseksiyon konulu resimlerin en meşhurları arasında yer alır. (resim1.)
Bu resim kompozisyonu, grup portresi olarak başarısı, kadavra bedenine ait ayrıntılarıyla ve ışık / gölge kullanımındaki etkileyici tekniğiyle sanat tarihinin önemli yapıtları arasındadır. Eser 216.cm × 169.5 cm boyutlarinda, tuval üzerine yağlıboyadır ve halen Hollanda’da Mauritshuis sanat müzesinde sergilenmektedir.
Bu resim hakkında sayısız yazı yayımlanmış, resimde yer alan kişilerin kimliklerinden, incelenen kadavranın beden yapısı özelliklerine, Rembrandt’ın ışık / gölge kullanmadaki başarısına ve kompozisyonun vermek istedigi mesaja kadar çok sayıda makaleye konu olmuştur.
Dr. Tulp’un Anatomi Dersi de, tüm sanat eserleri gibi, yapıldığı tarih ve o dönemin özeliklerine göre değerlendirilmelidir. On yedinci yüzyıl Hollandasında bazı salonlarda halka acık kadavra incelemeleri yapılmaktaymış. Resme konu olan ders Dr. Tulp’un Ocak 1632 tarihinde yaptığı yıllık diseksiyondur. Rembrandt bu eserini, üyelerini portrelerle ölümsüzleştirmek isteyen Amsterdam Cerrahlar Birliğinden gelen sipariş üzerine yapmıştır.
Resimde, masa üzerinde yatan ve resme bakanlara en yakın konumda bir kadavra, dersi anlatan Doktor Nicolaes Tulp, dersi izleyen 7 kişi ve sağ alt köşede açık duran kocaman bir anatomi kitabı vardır. Bu kitabın muhtemelen Andreas Vesalius‘un 1543 tarihli De humani corporis fabrica (Fabric of the Human Body) isimli anatomi kitabı olduğu kabul edilir.
Resimde yer alan kişiler hayali değildir. Dr. Nicolaes Tulp Amsterdam Cerrahlar Birliğinin üyesi olan Hollandalı bir cerrahtır. Resimdeki diğer izleyiciler de aynı birliğin üyeleridir. Dr. Tulp resimde başında şapka olan tek kişidir ve bu yönüyle diğerlerinden üstün bir konuma alındığı hissettirilmektedir. Dr. Tulp sağ elindeki forseps ile kadavranın sol elini yöneten kas ve tendonları tutmakta ve bunların el parmaklarını hareket ettirme işlevlerini göstermektedir (resim 2).